Zeka çeşitli anlatımlarla tanımlanabilen bir sözcüktür. Zeka “amaca yönelik uyumsal davranış” olarak tanımlanabilir. Zeka için bilimsel yetenek tek başına bir ölçüt olarak kullanıldığında,var olan bozukluk bağımsız olarak değerlendirilebilir. Böyle bir durum fiziksel etkilerden davranış sorunlarından, eğitim güçlüklerinden veya yaşam becerilerinin eksikliğinde ya da yoksunluğundan olabilir. Toplumsal uyum ölçütü olarak alındığında ise bunun bir ruhsal bozukluktan,bir özel öğrenme güçlüğünden veya başka nedenlerle ortaya çıkan toplumsal uyum sorunlarında ayırt edilmesi gerekir.
Zeka geriliğinin görülmesi yönünden önemli bulunan özelliklerden bazıları şunlardır:
1-) Zeka geriliği var olarak belirlenen insanların % 75 i çocuk ve ya ergendir.
2-) Bunların % 70 kadarı okul çağındadır.
3-) İlk defa zeka geriliği tanısı % 100 e yakın bir oranda erişkinlikten önce konmaktadır
4-) Zeka geriliği olarak tanı konulanların büyük kısmı geç ergenlik ve ya erken erişkinlikte bu adlandırmadan arınmaktadır.
ZEKA GERİLİĞİNİN TANI ÖLÇÜTLERİ:
Amerikan psikiyatri birliği tarafından DSM-IV de belirlenen zeka geriliği (mental reterdasyon) ölçütleri şunlardır.
1-) Ortalamanın önemli derece altında zeka işlevselliği
2-) Aşağıdaki alanlardan en az ikisinde o sıradaki uyum işlevinde (yani bağlı olduğu kültürel grupta yaşı için beklenen ölçütleri karşılamada kişinin gösterdiği etkinlik) eş zamanlı yetersizliklerin ya da bozuklukların olması:
3-) Başlangıcının 18 yaşından önce olması.
ZEKA GERİLİĞİNİN NEDENLERİ:
1-) Doğum öncesi (Prenatal) nedenler:
2-) Doğum sırasındaki (perinatal) nedenler:
3-) Doğum sonrasındaki (postnatal) nedenler: Kızamık,boğmaca,kabakulak ve tüberküloz gibi menenjit ve ensefalit yapan hastalıklar önde gelir. Kuduz aşısı gibi viral aşılar sonrasında oluşan ensefalopatiler de zeka geriliği oluşturur. Çeşitli nedenlere bağlı oluşan nörolojik rahatsızlıklar da zeka geriliğine neden olur. İleri derecedeki beslenme yetersizlikleri,boğulma,anoksi durumları,ciddi kafa travmaları ve hipotiriodizm de zeka geriliğine neden olan etmenlerdir. Sosyoekonomik düzeyinin düşüklüğü hafif zeka geriliğinden sorumlu olabilir.
ZEKA GERİLİĞİNİN İZLENMESİ VE TEDAVİSİ:
Dünyada hızla gelişen tanı yöntemleri ve erken tedavi olanakları zeka geriliği olanların yaşam kalitelerini arttırmaktadır. Tanı ne kadar erken konulursa o kadar çok şey yapılabilir. Doğumsal kalp kapak hastalığı ve ya septal defekti olanlara kalp cerrahisi, kraniyostenozu olanlara beyin cerrahisi girişimleri uygulanabilir. Kernikterusta (yeni doğan sarılığı) kanın değiştirilmesi,fenilketonüri ve galaktosemide özel diyet,hurler hastalığında ve ya piridoksin eksikliğine bağlı epilepsilerde özel vitaminler çeşitli hipoglisemilerde hormonlar ve glikoz perfüzyonları zeka geriliği olasılığını azaltan önlemlerdir. Zeka geriliği olanlara daha iyi bakımın sunulması,eğitimlerindeki ve ya öğretimlerindeki kalitenin arttırılması ve davranış tedavisi onların geleceğini olumlu etkiler. Doğum koşullarının iyileştirilmesi ve bebeğin komplikasyonsuz doğması için önlemlerin alınması zeka geriliği olasılığını azaltır. Fetustaki sorunların görüntülenmesi ve amniyosentez ile incelenmesi yararlı koruyucu girişimlerdir.
ZEKA GERİLİĞİNDE PSİKOTERAPİ:
Zeka geriliği olanlar günlük yaşamın getirdiği streslerle baş edebilmek için yeterli ego kaynaklarına sahip olmadıklarından bir çok duygusal bozukluklara yatkındırlar. Bu konudaki tedavi gereksinimleri artmasına karşın zeka geriliği olanlara psikoterapi uygulamaları azdır. Bunun nedenleri şu şekilde sıralanabilir: “zeka geriliği olanlar zorlukların daha az farkındadırlar ve yardım istemek için yeteri kadar güdülenmeleri yoktur. Düşük zeka düzeyi davranışın değiştirilmesi gerektiğini anlamaya engeldir. Zeka geriliği olanlarda dürtü kontrolü ve kendilerine güvenin gelişmesi için gerekli olan ego gücü zayıftır. Bu çocuklarda belirli bir sonuca ulaşmak için çok fazla çaba gerekir.”
Düşük zeka bölümü olanların psikoterapiden son derece yararlandığını aktaran çalışmalar vardır.
DAVRANIŞ TEDAVİSİ:
Zeka geriliği olanların % 96 sını oluşturan hafif ve orta gruplarda davranışsal girişimler son derece etkilidir. Zeka geriliği olanlara uygulanan davranış tedavisinin amacı ruhsal bozukluğu tedavi etmek değil,yetenek eksikliklerinin bulunduğu iç görü kontrolü,sosyal beceriler ve eğitim sorunları gibi alanlardaki uyumu kolaylaştırmaktadır. İç görü kontrolü sorunları uyarılmış nitelikteki davranışların düzeltilmesini,olumlu davranışların pekiştirilmesini ve stereotipilerin azaltılmasını amaçlayan tekniklerle tedavi edilir. İstenmeyen davranışları etkin bir şekilde azaltan cezalandırma ise en son başvurulacak yoldur. Davranış tedavisi ile sosyal yetenekler de özellikle iletişim ve günlük yaşam yeteneklerinde belirgin düzelmeler sağlanır. Genel olarak pekiştirme teknikleri anlatım dilinin gelişmesinde yönergeleri anlamada ve izlemede,temel kişisel ve ev içi yaşam becerilerinin kazanılmasında olumlu sonuçlar verir. Davranışsal girişimlerin uygulanmasıyla akademik performansta da artış görülür.